24 Oct ARHITEKTONSKO-GRAĐEVINSKO PREDUZEĆE MATIJA BLEHA (1861-1919)
Srpsko – češke arhitektonske veze začete su još u 19. veku i deo su raznovrsne kulturne saradnje dva bliska slovenska naroda. One su se posebno intenzivirale nakon Prvog svetskog rata kada su se, po raspadu Austrougarske monarhije, formirale nacionalne slovenske države. Na pojavu velikog broja čeških stvaralaca iz svih oblasti uticale su snažne ideje panslavizma popularne u to vreme. Za istoriju srpske arhitekture i razvoj modernih ideja bila je veoma značajna Izložba čehoslovačke arhitekture koja je održana 1928. godine u Beogradu. Najpoznatiji od nekolicine arhitektonskih biroa koji su tada poslovali u Beogradu, bio je biro Matije Blehe.
Matija Bleha je bio češki arhitekta i građevinar, najmlađi brat i partner građevinara i arhitekata Jozefa i Alojza Blehe, nakon čije smrti je preuzeo porodični posao. Rođen je u Štitarima kod Kolina kao najmlađi od tri brata u seljačkoj porodici. Osnovnu školu je pohađao u Štitarima, a zatim studirao u Kolinu. Roditelji su mu umrli mladi, a odgajao ga je stariji brat Jozef. Nakon završene realne gimnazije, studirao je građevinarstvo u Praškoj tehničkoj školi i nastavio u bečkoj tehničkoj školi. Završio je studije arhitekture na Akademiji likovnih umetnosti u Beču kod Karla fon Hazenauera. Od 1885. bio je član Društva inženjera i arhitekata. Godine 1890. postao je partner u firmi svog brata Jozefa Blehe. Ovoj firmi se pripisuju zgrade evangelističkih crkava u Černilovu i Hvaletice iz 1882. godine.
Matija Bleha je građevinski ispit položio 1902. godine, kada je posle smrti brata preuzeo upravu arhitektonskim preduzećem. Prvu deceniju 20. veka proveo je u Češkoj gde je 1905. godine projektovao i izgradio lovački dom „Jelena“ u tradicionalnom slovenskom stilu. Oko 1910. godine Bleha je svoje poslovanje preselio u Kraljevinu Srbiju gde je do 1935. godine njegova firma projektovala i izgradila na desetine reprezentativnih objekata u Beogradu i širom Srbije. Neke objekte je Matija Bleha lično projektovao, a neke u saradnji sa drugim arhitektama koji su bili zaposleni u njegovom birou (Osvald Polivka, Antonin Vil i drugi). Vrlo je značajna i plodonosna njegova saradnja sa Emilom Kraličekom.
Najpoznatiji projekti u Srbiji, proistekli iz Blehinog arhitektonskog biroa su zgrada Praške kreditne banke u Beogradu, Silos u Smederevu, Pivara Mihaila Mike Kosovljanina u Jagodini i Fabrika šećera u Ćupriji, koje su građene otprilike u isto vreme, pred početak Prvog svetskog rata. Bleha je izgradio i šećerane u Crvenki i Osijeku, kao i fabrike „Moravija“ i „Hemikos“ u Beogradu. Verovatno najznačajniji projekat u Srbiji onog vremena bila je izgradnja objekta Srpske kraljevske akademije prema nacrtu arhitekata Dragutina Đorđevića i Andre Stevanovića, koja je poverena građevinskom preduzeću Matije Blehe. Pomenuto preduzeće je radilo i rekonstrukciju čuvenog hotela Moskva 1919. godine, vidno oštećenog tokom Velikog rata.
Prema podacima kojima raspolažemo, šef i odgovorno lice beogradskog ogranka Preduzeća Matije Blehe bio je znameniti češki arhitekta Josif Hrnčir, koji je direktno bio uključen u arhitektonske i građevinske radove u srpskoj prestonici i u drugim mestima, među kojima i u Ćupriji.
Josif Hrnčir je ostao upamćen kao vrsan profesionalac u svom poslu i veliki humanitarni i nacionalni radnik. Nije bez razloga nakon Prvog svetskog rata odlikovan ordenom Svetog Save trećeg stepena. U međuratnom periodu bio je predsednik Saveza čehoslovačkih društava u Kraljevini Jugoslaviji, predsednik Čehoslovačkog školskog odbora u Beogradu i jedan od osnivačai prvi sekretar Rotari kluba u Beogradu.
U beogradskoj filijali ateljea Matije Blehe bili su zaposleni mnogi poznati i kvalitetni srpski građevinski radnici i arhitekte, među kojima se izdvaja ime Đorđa Lazarevića, jednog od najcenjenijih srpskih građevinskih inženjera, dugogodišnjeg profesora Građevinskog fakulteta u Beogradu i stalnog člana Srpske akademije nauka i umetnosti.
Arhitektonski biro Matije Blehe je projektovao i izgradio mnoge privatne vile i kuće u Beogradu i okolini, koje i dan danas prkose zubu vremena.
