29 Nov KOLONIJA FABRIKE ŠEĆERA 1
Retkost je da jedan grad ili varoš ima svoja dva jezgra, ili „centra“. Jedno od takvih mesta bila je Ćuprija pre stotinak godina. Pored centra varoši u kome su se nalazile najznačajnije upravno-administrativne institucije, korzo i pijaca, a koji se i danas nalazi na istom mestu, Ćuprija je imala još jedno jezgro okupljanja ljudi, koje se nalazilo na južnom obodu grada, prema Paraćinu. To je bila čuvena kolonija fabrike šećera ili takozvana češka kolonija, za koju kažu da je bila grad u malom.
Izgradnja i otvaranje Srpsko-češke fabrike šećera u Ćupriji na početku 20. veka predstavljalo je početak masovnog doseljavanja školovanih čeških radnika i intelektualaca u Ćupriju. Oko šećerane je tako iznikla prava mala češka kolonija u gradu na Moravi. Pored fabričkog kompleksa, čuveno građevinsko preduzeće Matije Blehe je u narednim godinama i decenijama izgradiločitavu stambenu koloniju. U grubim crtama češka kolonija bi zajedno sa privatnim kućama i vilama obuhvatala sadašnji južni i jugoistočni deo grada prema Paraćinu i Vezirovom brdu, koji od tog vremena nosi ime „Slavija“. Na nekim od najstarijih razglednica Ćuprije, pored fabričkih postrojenja vidljive su i stambene zgrade, od kojih mnoge postoje i danas. Češka kolonija ili deo grada pod nazivom Slavija se protezao od mesarsko-kobasičarske radnje, kasnije gostionice sa prenoćištem „Slavija“ uglednog češkog preduzetnika Jana (Jovana) Kučere i vile Josipa Pejhe na severu i zapadu, do tovilišta Fabrike šećera prema Vezirovom brdu na istoku i Poljoprivredne škole ratarskog smera na jugu prema Paraćinu.
Prema sećanju savremenika, šećerana je imala kapije sa istočne i zapadne strane kompleksa, od kojih je druga bila namenjena teretnim vozilima. U neposrednoj blizini, severno i zapadno od fabričkih postrojenja izgrađeni su stambeni objekti namenjeni radnicima i činovnicima fabrike. Stambena kolonija nije izgrađena odjednom, već su objekti građeni kroz čitav međuratni period. Važnu karakteristiku radničkih stanova u češkoj koloniji predstavljali su pomoćni objekti i manje površine obradive zemlje namenjene za sopstvenu upotrebu, koju je većina radnika dobijala na korišćenje.
Ovdašnja starija populacija sa nostalgijom se priseća infrastrukture koju su Česi ostavili u tzv. koloniji. Nadaleko čuvena „Vila“ u stvari je bila sačinjena od najmanje dve spratne stambene zgrade i jedne impozantne vile namenjene za stanovanje direktora fabrike. Ovaj deo češke kolonije se nalazio (postoji i danas ali bez same vile) između glavnog ulaza u Fabriku šećera i ondašnje Poljoprivredne škole ratarskog smera (danas Tehničke škole). Na tom potezu, istočno od stambenihzgrada, postojalo je teniskoi odbojkaško igralište okruženo hrastovom šumom, dok su cvetni vrtovi, bašte, voćnjaci i vinogradi bili pravolinijski postavljeni u blizini. Između stambenih zgrada nalazili su se omanji ribnjaci sa zidanim lučkim pešačkim mostićima, mali porodični bazeni i prelepi cvetni vrtovi. Tzv. „Vila“ je sa južne, zapadne i severne strane bila opasana visokom betonsko- metalnom ogradom čiji se ostaci naziru i danas.
Važna je i činjenica da je u novoizgrađenoj koloniji u prvim godinama bilo smešteno samo češko stanovništvo i da se na tom prostoru mogao čuti isključivo češki jezik.
