24 Oct ŽIVKA DAMNJANOVIĆ (1918-1942)
Tokom Drugog svetskog rata u Jugoslaviji žene su se masovno uključivale u Narodnooslobodilački pokret, neke kao delegati, politički komesari, komandiri i komandanti, neke su bile referenti saniteta, radile kao bolničarke, borile se rame uz rame sa muškarcima,bile puškomitraljesci, bombaši, ali i partijski i skojevski rukovodioci i odbornici Narodnooslobodilačkih odbora. Jedna od najpoznatijih partizanki u centralnoj Srbiji bila je Ćupričanka Živka Damnjanović, smatrana za strastvenu revolucionarku i proglašena za prvoborca u Narodnooslobodilačkom pokretu.
Živka Damnjanović je rođena 1. februara 1918. godine u selu Vrbovcu kod Smedereva u porodici Nikole i Kosare Damnjanović. Ova porodica se doselila u Ćupriju 1934. godine kada je otac Nikola dobio posao kao opštinski pisar. Damnjanovićeva je pohađala ćuprijsku Gimnaziju u kojoj je bila jedan od najboljih đaka. Naročito je bila aktivna u đačkoj literarnoj sekciji „Jakšić“. Po položenomvišem tečajnom ispitu upisala je Poljoprivredni fakultet u Beogradu u želji da se po završetku studija vrati u Ćupriju i zaposli u jednom od najvećih državnih poljoprivrednih kombinata koji se nalazio u Dobričevu. Uporedo sa studijama radila je kao vaspitačica u internatu Učiteljske škole u Vršcu. Uskoro je promenila fakultet i umesto poljoprivrede opredelila se za prava. Kao studentkinja često je putovala i živela na relaciji Beograd-Ćuprija.
Izuzetno aktivna i energična u svojim nastojanjima da poboljša položaj običnih ljudi u malim sredinama, Živka Damnjanović je postala jedan od osnivača Kulturno-prosvetnog kluba u Ćupriji. Ovo udruženje sačinjeno od studenata, intelektualaca i službenika osnovano je 1938. godine i do početka Drugog svetskog rata organizovalo brojna predavanja, tribine, pozorišne predstave i dr. U okviru udruženja radila je i biblioteka u jednoj privatnoj kući.
Već naredne godine, Živka Damnjanović je postala član ilegalne Komunističke partije Jugoslavije. Na početku Drugog svetskog rata u Jugoslaviji, partija joj je dala u zadatak organizovanje oružanog otpora okupatoru u Pomoravlju. Postala je politički komesar paraćinsko-ćuprijske partizanske čete koja je vršila napade na neprijateljske posade u pomoravskim selima i rudnicima i propagandnu aktivnost među stanovništvom.
„Nižeg rasta i oštrih pokreta, duge crne kose i lepa lica, bogate i živopisne reči, Živka je prolazila kroz spletove ilegalnih puteva, uvek dobro naoružana i spremna na otpor i u gradu i na otvorenom položaju, odlučna i brza refleksa, zbunjujući svojom hrabrošću i osvedočene borce.“
„Bila je i bombaš i komesar čete, puškomitraljezaš kad to niko nije očekivao, odlučan pristalica borbe u prvom susretu sa četničkim komandantom Ilijom Uzelcem, rado slušani propagandist u oslobođenim rudarskim naseljima, među seljacima, oštar presuditelj kada je trebalo odmeriti kaznu petokolonašima, intendant čete kada se delila hrana, rukovodilac „političkih časova“, prvi partijski sekretar u četi o kojem preživeli borci, svi do jednog, u svojim zabeleženim sećanjima nisu mogli, i nisu hteli, da ne kažu svoju reč, o hrabroj partizanki, svom rukovodiocu.“
Septembra 1941. godine, posle hapšenja i streljanja tridesetak boraca ove čete, organizovana antifašistička borba u Pomoravlju je zamrla. Živka Damnjanović je svoju borbu i propagandni rad nastavila u Šumadiji, podno Kosmaja. NJen tragični život završen je 24. decembra 1942. godine u Mladenovcu kada je posle napada na dvojicu nemačke oficire izvršila samoubistvo. U poruci koja je za njom ostala, zapisano je: „Nepokolebljivo verujem u pravičnost naše velike Partije. Sa tom verom idem u sigurnu smrt. Sa drugarskim pozdravom: Smrt fašizmu – Sloboda narodu!“
