27 Dec MANASTIR KALENIĆ – VEZ NA KAMENU
Srpski srednjovekovni manastiri oduvek su slovili za mesta nepresušne duhovnosti, prosvećenosti i večnog trajanja. Nigde kao u njima, nećete pronaći toliko raskoši u graditeljstvu i freskoslikarstvu i neopisivog sklada materijalnog i duhovnog, koji se oslikava gotovo na svakoj od građevina. Svaki, u svom miru i svojoj autentičnosti, svedoči o sudbinskom putu srpskog naroda i zemlje, i baštini najtananije segmente božanskog i svetovnog života.
Manastir Kalenić, jedan od najvažnijih centara duhovnosti Levačkog kraja. Smešten je na obroncima Gledićkih planina, zapadno od sela Oparića. Podignut je u vreme despota Stefana Lazarevića, početkom XV veka, tačnije između 1407. i 1413. godine. Zadužbina je protovestijara Bogdana i njegove supruge Milice, brata mu Petra, vlastele sa dvora despotovog. O tome koliki je ugled manastir tokom svog vekovnog bitisanja, možda najbolje svedoči podatak da su 1815. godine iz Srema tu prenete mošti Stefana Prvovenčanog, koje su se u Kaleniću nalazile sve do 1839. godine, kad su smeštene u manastir Studenicu.
U središnjem delu besprekorno uređenog manastirskog kompleksa, nalazi se saborni hram posvećen Vavedenju Presvete Bogorodice. Podignut je u periodu između 1407. i 1413. godine, a freskopisan oko 1413. godine. Manastir je podignut u stilu takozvane “moravske škole” i jedna je od najlepših građevina svoga vremena u vizantijskom svetu. Ima sažetu trolisnu osnovu, a sa zapadne strane naosu je pridodata priprata. Nad srednjim delom crkve je visoka, izdužena kupola, a nad pripratom je takođe kupola bez prozora. Hram, koji stremi u visinu, na fasadi ima i dva horizontalna ispusta – kordonske vence, koji obavijaju građevinu.
Spoljašnost crkve je vrlo živopisna. Tome doprinosi i način zidanja, jer je hram građen od redova sivih kamenih tesanika i crvene opeke, između kojih je debeo sloj belog krečnog maltera. Cela njena spoljašnjost okićena je bogatom kamenom dekoracijom koja cveta na okvirima portala i prozora, prelivajući se skladno i umešno u raskošne i bogate rozete. Posebnu zanimljivost daju joj reljefi klesani u kamenu kojima su dodatno ukrašavani prozori. Njena raskošna kamena ornamentika, delo je belovodskoh neimara, čije je klesarsko umeće, ovekovečeno na mnogim pravoslavnim hramovima, poput Žiče, Lazarice i Naupara. Značajnu umetničku vrednost na crkvi manastira Kalenić predstavlja bogata dekorativna plastika zastupljena na portalima, prozorima i fasadi. To je plitko rezana kamena ornamentika karakteristična za spomenike moravske škole. Najreprezentativnija predstava nalazi se pored južne bifore priprate, gde je prikazana Bogorodica sa Isusom Hristom i dva šestokrila serafima.
Među bogatom kamenom ornamentikom, po svojoj lepoti, dominira rozeta od peščara, iz 15. veka, jedinstveni ukras u obliku ruže sa stilizovanim laticama, karakterističan za moravsku arhitekturu, koji predstavlja simbol jedinstva, mira i stabilnosti.
Arhitektonska lepota zdanja, u simbiozi je sa unutarnjom lepotom zidnog slikarstva sa scenama Hristovog zemaljskog života, koje se ubrajaju u vrhunska slikarska ostvarenja u celom vizantijskom svetu prve četvrtine 15. veka. Boje koje su primenjivane su izuzetno blage, svetle, prozračne, a likovi svetih predstavljeni u mirnom stavu, otmeni, tihi, sa posebnom tihom uzdržanošću. Tu je i čuvena freska Svadba u Kani po kojoj je manastir Kalenić, na daleko poznat i izvan granica zemlje. Freska opisuje jedno od prvih čuda kojim je Hristos pokazao na delu svoju čudotvornu moć.
Sadašnji ikonostas potiče iz velike obnove u vreme kneza Miloša Obrenovića i sastavljen je od trideset sedam ikona koje preko niza zapisa svedoče o njegovom postepenom formiranju. Ikone su postavljene u četiri nivoa, a rad su različitih zografa. Od nedavno, u crkvi manastira Kalenića nalazi se svetogorska čudotvorna ikona Bogorodice Gerondise koja je postavljena na poseban presto između oltara i južne pevnice.
Manastir Kalenić, pored svoje specifične athitektonske lepote, svetinja je koja baštini izuzetno vredno knjižno nasleđe Pomoravlja. U porti manastira smeštena je Biblioteka i Riznica Eparhije šumadijske. Najvredniji deo fonda biblioteke manastira Kalenić predstavlja Fond starih bogoslužbenih knjiga u kome se čuva 29 knjiga koje, na osnovu Zakona o staroj i retkoj bibliotečkoj građi, ispunjavaju uslove da se proglase za kulturna dobra od izuzetnog ili velikog značaja. Izuzetno bogatstvo Riznice čine rukopisne i stare štampane bogoslužbene knjige.
Manastir je tokom svoj postojanja i duge istorije, mnogo puta rušen i obnavljan. Od vremena nastanka sačuvana je samo crkva, a svi objekti današnje manastirske celine novijeg su datuma: godine 1840. izgrađena je kula zvonara, godine 1845. ogradni zid sa istočnom kapijom na gornjoj porti, 1911/1912. veliki konak, proširen na severnoj strani 1929. godine, a 1922. mali konak i niz pomoćnih objekata u ekonomskom, zapadnom delu gornje porte.
Opevan u pesmama Vaska Pope i Desanke Maksimović, uvršten u brojne naučne radove i skupove, manastor Kalenić oduvek je bio svojevrsna sprega duhovnog sa narodnim stvaralaštvom, slikarstvom i tradicijom. Njgov “vez na kamenu” po kome je nadaleko poznat, pretočen je u remek dela zlatnih ruku monahinja vezilja, koje pod okriljem ateljea za vez, izrađuju različite predmete, poput prekrivača za časnu trapezu, darove, zavese, nalone, barjake, vladičanske odežde, mala oblačenija, svešteničke i đakonske odežde, ali i plaštanice, nestvarne lepote.
Manastirska vrata otvorena su za vernike svakodnevno, pa tako manastir pohode pojednačno ili organizovano poklonici verskog turizma,tokom čitave godine iznova fascinirani lepotom zdanja i neobjašnjivim mirom crkvene porte i okoliša. U dane letnjih žega, u porti manastira sjati se i staro i mlado, na tradicionalnom, Saboru „Prođoh Levač, prođoh Šumadiju”, koji se u manastirskoj porti, održava od 1970. godine. Ova manifestacija narodnog stvaralaštva Šumadije i Pomoravlja ima za cilj da sačuva od zaborava običaje u čistoj verziji, doslednoj izvornosti i autentičnosti, a njenoj posebnosti svakako doprinosi manastir koji privlači privlače turiste sa svih strana sveta, koji dolaze da se dive njihovoj izuzetnoj arhitekturi, freskama, ikonama i rukopisima.
