23 Dec MANASTIR MANASTIRAK- MESTO GDE TIŠINA GOVORI
Ušuškan u seni stoletne hrastove i bukove šume, u bajkovitom krajoliku Gledićkih planina, na izvorištu Kruševičke reke, nedaleko od Rekovca, “ušuškao” se manastir Manastirak. Do njega se stiže krivudavim asfaltiranim putem do sela Velika Kruševica, kroz šumovita pobrđa Levča, i čini se da svaki pređeni kilometar jeste vredan čudnovatog mira, spokoja i duhovnosti, koja vas obuzima kada kročite u portu ove svetinje.
Iako nema preciznih podataka o vremenu kada je nastao, pretpostavlja se da je Manastirak ili Mali manastir, podignut u XV veku, u vreme despota Stefana Lazarevića. Predanja kažu da je Manastirak, u toku svog više vekovnog postojanja, više puta bio zapušten i ponovo oživljavan, o čemu svedoče predmeti iz različitih razdoblja, koji su otkriveni prilikom arheoloških ispitivanja ovog lokaliteta. Poslednja takva ispitivanja, rađena su 2006. godine, kada su pronađeni temelji znatno starijeg hrama u kojima se nalazilo 11 grobova. Pored ovoga u temeljima su pronađeni srebrnjaci sa likom Cara Lazara i srebreni medaljon sa natpisom: ,,Hrebeljanovići,, kao i mnogi drugi predmeti iz kosovskog i pokosovskog boja.
U središnjem delu, besprekorno uređene porte, čiju prirodnu granicu čine šumoviti obronci i useci koje su uklesali planinski potoci, ističe se crkva posvećena Svetom Nikolaju Mirlikijskom. Po svom obliku, načinu gradnje i arhitekturi crkva pripada prepoznatljivoj moravskoj graditeljskoj školi, kojoj pripadaju velike srednjovekovne svetinje, poput Manasije, Ravanice, Ljubostinje i Kalenića.
Osnova crkve je rađena u kombinaciji trikonhosa i sažetog upisanog krsta, čiji se samo poprečni krak ispoljava u krovovima, dok je poluobličasti podužni svod spušten znatno niže, pa se tako ova bogomolja, smešta se u moravske spomenike mlađeg razdoblja, bliže dobu turske vlasti. Jedna od glavnih karakteristika Moravske škole je centralna kupola koja dominira nad crkvom. Ova kupola je često podržana sa četiri ili više stubova i predstavlja simbol nebeskog svoda.
U luneti iznad zapadnog ulaza naslikan je Sveti Nikola, zaštitnik hrama. Ulazni portal je lučnog je oblika, kao i svi prozori na zidovima i tamburu kupole. Tokom sprovođenja manjih istraživačkih radova utvrđeno je da je crkva zidana rečnim oblucima, lomljenim i pritesanim kamenom, uz upotrebu krečnog maltera kao vezivnog sredstva. Prema raspoloživim podacima, najpre je sagrađen jednobrodni kameni hram sa polukružnom oltarskom apsidom, nešto kasnije, nakon ukopavanja pokojnika zapadno od hrama, priprata, a tek potom hram koji u obnovljenom obliku i danas egzistira. Temelji starijeg hrama nisu otkriveni u celini, budući da je postojeći hram delimično postavljen na stariju osnovu. Otkrivena je tipična srednjovekovna nekropola, sa hrišćanski orijentisanim grobovima koji su slobodno ukopavani u zemlju, bez grobnih obeležja. Jedan od grobova imao je ugarski novac i romboidnu plaketu sa ćirilskim natpisom.
Plaketa čelnika Hrebeljana sa luksuzne čaše, kraj XIV – početak XV veka, jedan je od najznačajnijih nalaza sa arheoloških istraživanja manastira Manastirak kod Velike Kruševice, opština Rekovac.
U centralnom delu urezana je predstava ptice, oko nje je friz sa floralnim motivima i natpisom koji kaže: OVO JE ČAŠA ČELNIKA HREBELANA. Čelnik Hrebeljan je bio istaknuta ličnost na dvoru despota Stefana Lazarevića, najpre čelnik 1399-1404, potom veliki čelnik, pa vojvoda. NJegovo ime se pojavljuje uz prvi pomen imena grada Jagodine u Razrešnici Živulina Stanišića 1399. godine, a o njegovom usponu do čina vojvode govori i podatak da je 1423. godine bio član delegacije koja je sklopila mir sa Mlecima.
Izvor: Zavičajni muzej Jagodina
Crkva u Velikoj Kruševici nije u potpunosti sačuvala svoj prvobitni srednjevekovni izgled. Današnji izgled hrama potiče iz vremena obnove, od 1804. godine, a radovima izvedenim krajem osamdesetih godina XX veka, vraćen joj je nekadašnji izgled.
Odlukom Njegovog Preosveštenstva Episkopa šumadijskog Gospodina Jovana, Manastirak je 2005. godine vraćen u status manastira. Godine 2004. Episkop šumadijski Gospodin Jovan osvetio je novi konak a 13. jula 2008. godine obnovljeni Svetonikolajevski hram manastira Manastirak.
Rešenjem Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture, Manastirska crkva Svetog Nikole od 1963. godine, predstavlja nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture. Danas u manastiru živi monahinja Teodora.
Manastirak je oduvek bio mesto svetovnog okupljanja stanovnika Levačkog kraja. Mesto duhovnosti i spokoja. Mesto tihovanja i molitve. Mesto gde tišina govori.
U izradi teksta korišćeni podaci sa sajta:
- Eparhija Šumadijska
- Zavod za zaštitu spomenika Kragujevac
